Kodeks etyki

KODEKS POSTĘPOWANIA
CZŁONKA STOWARZYSZENIA NAUKOWEGO ARCHEOLOGÓW POLSKICH
przyjęty przez Nadzwyczajny Zjazd Delegatów SNAP w Warszawie, 7 maja 2010 roku

PREAMBUŁA
Dziedzictwo archeologiczne stanowi wspólną własność całej ludzkości. Jest ono nieodtwarzalne, ograniczone i narażone na zniszczenie. Archeologia polega na jego badaniu i interpretacji dla dobra całego społeczeństwa. Archeolodzy, jako grupa zawodowa, są opiekunami dziedzictwa archeologicznego, działającymi w imieniu innych ludzi. Społeczeństwo ma prawo do informacji o dziejach człowieka, jakie czerpiemy z badań archeologicznych oraz prawo do nieniszczącego, kulturowego, edukacyjnego i rekreacyjnego wykorzystywania dziedzictwa archeologicznego.
Archeolodzy powinni zatem:
(a) działać na rzecz zachowania dziedzictwa archeologicznego w jak najlepszym stanie dla obecnego i przyszłych pokoleń;
(b) prowadzić badania archeologiczne, tak by w rezultacie rozszerzyć wiedzę o przeszłości o nowe rzetelne informacje;
(c) upowszechniać wyniki swoich badań w sposób zrozumiały;
(d) umożliwiać społeczeństwu nieniszczący kontakt z dziedzictwem archeologicznym.
Zadaniem niniejszego Kodeksu jest ustanowienie norm postępowania, którymi będą się kierowali członkowie Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich podczas wypełniania przez nich swych obowiązków wobec dziedzictwa archeologicznego, społeczeństwa i innych archeologów.

I. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKA STOWARZYSZENIA WOBEC DZIEDZICTWA ARCHEOLOGICZNEGO
I.1. Obowiązkiem każdego Członka Stowarzyszenia jest aktywne działanie wszelkimi zgodnymi z prawem sposobami na rzecz stałej ochrony i konserwacji dziedzictwa archeologicznego i jego ograniczonego niezbędnymi potrzebami badawczymi i/lub konserwatorskimi, odpowiedzialnego i mądrego wykorzystania dla dobra publicznego.
I.2. By osiągnąć ten cel, Członek Stowarzyszenia będzie podejmował aktywną działalność w celu informowania władz państwowych – rządowych i samorządowych oraz szerokiej opinii publicznej o wartości dziedzictwa archeologicznego i o znaczeniu jego zachowania dla przyszłych pokoleń, o celach i metodach badawczych archeologii oraz o realizowanych przez siebie przedsięwzięciach, używając przy tym wszelkich pozostających w jego dyspozycji technik informacyjnych i zwracając szczególną uwagę na wyjaśnienie różnicy pomiędzy działalnością archeologów, zmierzającą do poznania ludzkich zachowań i kultury, a rabunkiem i niszczeniem dziedzictwa archeologicznego przez ludzi nie mających odpowiedniej wiedzy ani doświadczenia lub działających z niskich pobudek.
I.3. Wszelkie działania Członka Stowarzyszenia powinny być prowadzone w zgodzie z duchem zapobiegawczej konserwacji dziedzictwa archeologicznego wyrażonym w Międzynarodowej Karcie Ochrony i Zarządzania Dziedzictwem Archeologicznym (tzw. Karty Lozańskiej), przyjętej przez ICOMOS w roku 1990, a w odniesieniu do działań dotyczących podwodnego dziedzictwa kulturowego – Międzynarodowej Karty Ochrony i Zarządzania Podwodnym Dziedzictwem Archeologicznym (tzw. Karty Sofijskiej), przyjętej przez ICOMOS w roku 1996.
I.4. Członek Stowarzyszenia w swoich działaniach na rzecz ochrony zasobów dziedzictwa archeologicznego i rozwoju nauki będzie się kierował zasadą priorytetu zachowania dziedzictwa archeologicznego in situ i stosowania nieinwazyjnych metod badawczych.
I.5. W przypadkach, gdy zachowanie dziedzictwa jest niemożliwe, Członek Stowarzyszenia podejmie wszelkie możliwe działania w celu zapewnienia, że ratownicze badania archeologiczne zostaną przeprowadzone w pełnym zakresie i na najwyższym poziomie zawodowym, z zagwarantowaniem, że stworzona i właściwie przechowywana będzie odpowiednia dokumentacja terenowa oraz pozyskane zabytki.
I.6. W przypadku badawczych przedsięwzięć dotyczących stanowisk niezagrożonych nieodwracalnym zniszczeniem, Członek Stowarzyszenia weźmie pod uwagę możliwość uzyskania wiedzy o przeszłości na drodze zastosowania nieinwazyjnych metod badawczych, bądź studiów nad wcześniej wydobytym materiałem źródłowym, zaś decydując się na podjęcie badań wykopaliskowych starannie rozważy, czy przyjęte przez niego cele badawcze będą wystarczającym usprawiedliwieniem dla zniszczeń autentycznej substancji dziedzictwa archeologicznego.
I.7. Przy podejmowaniu niezbędnych badań inwazyjnych Członek Stowarzyszenia będzie wybierał takie podejścia i metody badawcze, które spowodują jak najmniejsze zniszczenie źródeł archeologicznych zachowanych in situ oraz zapewni, że wszystkie podejmowane przez niego projekty badawcze od samego początku będą zawierały konkretne plany konserwacji, zabezpieczenia i publikacji, a dla celów tych zapewnione zostaną odpowiednie fundusze.
I.8. Członek Stowarzyszenia zagwarantuje, że badaniu i dokumentacji będą podlegały w każdym przypadku wszelkie aspekty dziedzictwa archeologicznego, a nie tylko te, które są przedmiotem jego zainteresowania czy specjalizacji.
I.9. Członek Stowarzyszenia nie będzie angażował się lub pozwalał na łączenie swego nazwiska z nielegalnym obrotem zabytkami i dziełami sztuki, objętym uchwaloną przez UNESCO w roku 1970 Konwencją o środkach zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przekazywaniu własności dóbr kultury, czy też z innymi formami niszczenia dziedzictwa archeologicznego, takimi jak nielegalne rozkopywanie stanowisk archeologicznych czy kradzież zabytków. Oznacza to, że Członek Stowarzyszenia nie będzie zachęcał muzeów czy osób prywatnych do zakupu zabytków, ani w żaden inny sposób uczestniczył w handlu zabytkami w przypadkach, gdy ma uzasadnioną obawę, że wydobycie ich wiązało się z umyślnym nienaukowym zniszczeniem lub uszkodzeniem stanowiska archeologicznego, bądź z nie informowaniem właściwych instancji państwowych lub prawnych o dokonaniu znaleziska.
I.10. Członek Stowarzyszenia nie będzie się angażował lub pozwalał na łączenie swego nazwisk z niezgodną z prawem działalnością, która prowadzona jest dla osiągnięcia prywatnych nienaukowych korzyści czerpanych z eksploatacji dziedzictwa archeologicznego (np. poszukiwaniami zabytków archeologicznych, ich wydobywaniem z ziemi lub wody, konserwacją, oceną chronologii i pochodzenia oraz wyceną ich wartości rynkowej). Członek Stowarzyszenia będzie wyrażał swą dezaprobatę dla wszelkich działań tego rodzaju oraz w miarę swoich możliwości odwodził innych od ich podejmowania.
I.11. Członek Stowarzyszenia jest odpowiedzialni za zwracanie uwagi właściwych władz na zagrożenia dziedzictwa archeologicznego, włączając w to informowanie o plądrowaniu stanowisk i zabytków i nielegalnym handlu zabytkami archeologicznymi oraz za wykorzystywanie wszelkich, pozostających do jego dyspozycji środków dla zapewnienia podjęcia w takich przypadkach działań przez właściwe władze.
I.12. Członek Stowarzyszenia będzie wykazywał się zrozumieniem, że informacje źródłowe i dokumentacja powstała w wyniku podejmowanych przez niego działań archeologicznych są częścią dziedzictwa archeologicznego, które jest wspólną własnością i nie jest objęte indywidualnymi prawami własności intelektualnej. Oznacza to, że chociaż badacz ma pierwszeństwo w dostępie do oryginalnych materiałów i dokumentacji swoich badań, po upływie 10 lat materiały te i dokumentacja powinny być udostępnione innym do opracowania naukowego i publikacji.
I.13. Członek Stowarzyszenia nie będzie tworzył własnych prywatnych kolekcji znalezisk archeologicznych – włącznie z numizmatami pochodzącymi z wykopalisk archeologicznych.
I.14. Członek Stowarzyszenia zagwarantuje, że wytwarzane przez niego lub przy jego udziale kopie zabytków archeologicznych będą wyraźnie i trwale oznakowane lub zniszczone po ewentualnym wykorzystaniu w celach dydaktycznych.
I.15. Członek Stowarzyszenia będzie traktował wydobyte w trakcie wykopalisk szczątki ludzkie z należytym szacunkiem.

 

II. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKA STOWARZYSZENIA WOBEC SPOŁECZEŃSTWA
II.1. Ponieważ źródła archeologiczne stanowią wspólne dziedzictwo wszystkich ludzi, Członek Stowarzyszenia przyjmuje na siebie odpowiedzialność za szybkie, rzetelne, odpowiedzialne i zrozumiałe informowanie ogółu zarówno o wynikach przedsięwzięć badawczych, jak i ogólnych celach i metodach zdobywania wiedzy o przeszłości, poprzez wykorzystywanie różnorodnych dostępnych środków informacji, takich jak audycje radiowe i telewizyjne, wywiady prasowe, publikacje popularno-naukowe, odczyty, programy szkolne i inne inicjatywy edukacyjne. Wiedza, którą archeolodzy uzyskują w wyniku badania dziedzictwa archeologicznego, czy to w ramach kontraktów ratowniczych, czy badań podejmowanych z pobudek czysto naukowych, powinna zatem być prezentowana w dostępnej formie możliwie jak najszerszym kręgom zainteresowanych odbiorców. Dokumentacja i materiały, na których publikacja lub inne formy informowania społeczeństwa są oparte, powinny być złożone w miejscu zapewniającym właściwe warunki stałego przechowywania. Dobro zachowania i ochrony in situ stanowisk archeologicznych musi być brane pod uwagę podczas publikowania i rozpowszechniania informacji o ich charakterze i lokalizacji, ale informacje archeologiczne nie mogą być zatajane (przez inwestorów lub podmioty podejmujące się prowadzenia kontraktowych badań archeologicznych) z powodów komercyjnych. Członek Stowarzyszenia powinien zapobiegać nieuzasadnionemu potrzebami konserwatorskimi zatajaniu informacji o archeologicznych odkryciach lub ich interpretacjach.
II.2. Członek Stowarzyszenia przyjmuje na siebie odpowiedzialność wobec społeczności lokalnych żyjących w miejscu, gdzie prowadzone są badania terenowe. Podejmując badania archeologiczne Członek Stowarzyszenia będzie zatem brał pod uwagę ekologiczne i społeczne konsekwencje tych badań dla społeczności lokalnych. Członek Stowarzyszenia będzie respektował normy kulturowe i godność mieszkańców obszaru, na którym prowadzone są badania archeologiczne. W przypadku podejmowania badań archeologicznych dotyczących dziedzictwa żyjących populacji Członek Stowarzyszenia będzie respektował istnienie istotnych związków między ludnością miejscową a jej dziedzictwem kultury, niezależnie od prawnej własności. Członek Stowarzyszenia dołoży starań, aby ludność miejscowa, której dziedzictwo kultury jest przedmiotem badań, była regularnie informowana na bieżąco o przebiegu badań; nie będzie naruszał i/lub usuwał szczątków ludzkich, ani wytworów kulturowych o szczególnym znaczeniu dla ludności miejscowej bez zgody grup zainteresowanych. W swej działalności naukowej Członek Stowarzyszenia będzie brał pod uwagę lokalne tradycje i wierzenia religijne i będzie przestrzegał prawa do poszanowania różnorodności kulturowej.

 

III. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKA STOWARZYSZENIA WOBEC INNYCH ARCHEOLOGÓW
III.1. Członek Stowarzyszenia będzie prowadził badania archeologiczne na najwyższym możliwym do osiągnięcia poziomie, powszechnie akceptowanym przez międzynarodowe środowisko zawodowe archeologów i zgodnym z aktualnym stanem wiedzy i metodyki. W szczególności w trakcie prowadzenia badań terenowych Członek Stowarzyszenia będzie przestrzegał zasad metody stratygraficznej oraz unikał stosowania ciężkiego sprzętu mechanicznego do eksploracji historycznych nawarstwień.
III.2. Członek Stowarzyszenia będzie nieustannie uzupełniał wiedzę w dziedzinie swojej specjalizacji, oraz w dziedzinie metodyki badań terenowych, konserwacji, upowszechniania informacji oraz w innych pokrewnych dziedzinach.
III.3. Członek Stowarzyszenia nie będzie podejmował się realizacji przedsięwzięć archeologicznych, do których nie jest odpowiednio przygotowany pod względem kwalifikacji własnych lub kierowanego przez niego zespołu, a także wyposażenia. W sytuacji, w której w trakcie prowadzenia badań napotka problemy wykraczające poza zakres jego kompetencji w danym momencie, będzie dążył do minimalizowania tego niedostatku poprzez rozszerzenie wiedzy, uzyskanie dodatkowych ekspertyz lub pozyskanie dodatkowych współpracowników lub konsultantów, lub też – jeśli badania nie mają charakteru ratowniczego – poprzez modyfikowanie zakresu przedsięwzięcia.
III.4. Członek Stowarzyszenia będzie unikał przyjmowania zobowiązań wobec jakichkolwiek osób czy instytucji, jeżeli wpływałoby to na jego bezstronność w sprawach zawodowych.
III.5. W przypadku kontraktowych badań ratowniczych Członek Stowarzyszenia przyjmuje na siebie odpowiedzialność wobec zleceniodawcy prac, których się podejmuje. W związku z tym Członek Stowarzyszenia będzie:
– unikał konfliktu interesów, które mogłyby powstać w wyniku równoczesnego pełnienia przez niego funkcji doradczych i eksperckich i podejmowania się wykonania badań o charakterze kontraktowym,
– rezygnował ze zgłaszania ofert przeprowadzania badań archeologicznych, do wykonania których nie jest odpowiednio przygotowany zawodowo i organizacyjnie,
– dbał o konsultację naukową realizowanych badań archeologicznych ze strony osób i instytucji niezwiązanych z nim w sposób budzący wątpliwości co do ich obiektywizmu, a także niezwiązanych z tymże przedsięwzięciem i jego zleceniodawcą.
III.6. Członek Stowarzyszenia nie będzie wydawał fachowych opinii, zajmował publicznie stanowiska, lub dawał prawnego świadectwa w kwestiach archeologicznych, nie posiadając w danych sprawach wyczerpujących informacji.
III.7. Członka Stowarzyszenia obowiązuje poszanowanie dla kolegów i ich dorobku.
III.8. Członek Stowarzyszenia nie będzie przywłaszczał sobie odkryć i pomysłów innych archeologów, co dotyczy także wykorzystywania niepublikowanych prac magisterskich czy seminaryjnych studentów, jak również wniosków grantowych.
III.9. Członek Stowarzyszenia nie będzie wykorzystywał zajmowanych przez siebie stanowisk administracyjnych do powiększania swojego dorobku naukowego poprzez nieuzasadnione przypisywanie sobie współautorstwa prac swoich podwładnych.
III.10. Członek Stowarzyszenia nie może wdawać się w działania szkodzące reputacji innego archeologa, chyba, że znane mu są fakty nieetycznego zachowania tego archeologa, które winny być ujawnione środowisku archeologicznemu. Jeżeli nie wystąpi sytuacja konfliktu interesów, Członek Stowarzyszenia nie będzie jednak uchylał się od wydawania uzasadnionych merytorycznie negatywnych opinii o pracy innych archeologów.
III.11. Członek Stowarzyszenia przed rozpoczęciem działalności badawczej upewni się, czy na interesującym go terenie ktoś inny nie prowadzi działalności badawczej. W takiej sytuacji nieodzowne jest obopólne porozumienie.
III.12. Członek Stowarzyszenia zatrudniony w placówce akademickiej będzie rzetelnie przekazywał studentom wiadomości o najnowszych metodach badań oraz koncepcjach, odkryciach i osiągnięciach badawczych archeologii, aktualizując treści poszczególnych wykładów, ćwiczeń i seminariów, zapoznając studentów także z zasadami etycznymi obowiązującymi w ich przyszłym zawodzie, jak również z aktualną doktryną konserwacji dziedzictwa archeologicznego i przepisami prawa regulującymi zasady postępowania z zabytkami.
III.13. W trakcie poszukiwań terenowych i/lub prowadzonych wykopalisk Członek Stowarzyszenia musi w sposób pełny, czytelny, trwały i ogólnie zrozumiały dokumentować wszelkie zjawiska związane z występowaniem i wzajemnymi relacjami zabytków ruchomych i nieruchomych. Badacz nie może pominąć zjawisk i faktów obecnych na stanowisku a nie związanych bezpośrednio z realizowanym przez siebie projektem badawczym. Cała dokumentacja powinna być zrozumiała dla innych archeologów. Jeżeli używane są terminy, którym brak powszechnie uznanych odnośników, powinny one zostać jasno zdefiniowane.
III.14. Podczas wydobywania, analizowania i składowania zabytków ruchomych i dokumentacji w pracowni, Członek Stowarzyszenia musi podjąć środki dla zapewnienia, że powiązania pomiędzy zabytkami i dokumentacją terenową zostaną utrzymane, tak aby relacje dotyczące kontekstu pochodzenia zabytków itp. nie zostały zakłócone lub utracone.
III.15. Obowiązkiem Członka Stowarzyszenia jest właściwe przechowywanie i fachowa opieka nad materiałem archeologicznym oraz wytworzoną dokumentacją badań terenowych, w tym danymi zdigitalizowanymi, utrzymując stałe powiązanie pomiędzy zabytkami a dokumentacją terenową oraz umożliwiając dostęp do nich wszystkim zainteresowanym.
III.16. Członek Stowarzyszenia zobowiązany jest do udostępniania środowisku archeologicznemu wstępnych sprawozdań z wyników każdego sezonu swoich badań terenowych w ciągu 6 miesięcy od ich zakończenia.
III.17. Członek Stowarzyszenia będzie honorował prośby innych badaczy o informacje dotyczące wyników jego badań. Wszelkie wykorzystywanie w jakiejkolwiek formie tak otrzymanych informacji wymaga wskazania ich źródła pochodzenia oraz uzyskania zgody, w szczególnie zaś uzasadnionych przypadkach nawet pisemnego zezwolenia, autora odkryć. Wyniki badań zespołowych mogą zostać opublikowane tylko za wiedzą i zgodą pozostałych członków zespołu.
III.18. Członek Stowarzyszenia powinien unikać konfliktów interesów pomiędzy rolą konsultanta naukowego a podejmowaniem lub oferowaniem badań o charakterze kontraktowym.
III.19. Członek Stowarzyszenia w swojej działalności nie będzie stosował jakiejkolwiek formy dyskryminacji lub nieuzasadnionej merytorycznie preferencji.
III.20. Członek Stowarzyszenia będzie stosował się zarówno do wymogów prawa, jak i do norm etycznych na polu konkurencji pomiędzy podmiotami podejmującymi się prowadzenia kontraktowych badań archeologicznych.
III.21. Członek Stowarzyszenia powinien zachowywać poufność informacji uzyskanych dzięki recenzowaniu wniosków o przyznanie grantów, wydanie publikacji i innych tego typu uprzywilejowanych źródeł informacji.
III.22. Członek Stowarzyszenia będzie stosował się do wszelkich wymagań prawnych obowiązujących w kraju prowadzenia badań.
III.23. Członek Stowarzyszenia będzie odnosił się z należytą uwagą do wymogów przepisów bezpieczeństwa w odniesieniu do swoich pracowników oraz innych osób, które mogą być dotknięte skutkami jego działań archeologicznych.

 

 

Dokumenty dotyczące etyki zawodowej archeologów:

Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN – Zbiór zasad postępowania i norm etycznych środowiska archeologów w Polsce

European Association of Archaeologists – Kodeks Praktyki

Institute for Archaeologists – Codes, Standards and Guidelines 

World Archaeological Congress – Codes of Ethics

Archaeological Institute of America – Code of Ethics, Code of Professional Standards

Society for American Archaeology – Principles of Archaeological Ethics

Australian Archaeological Association – Code of Ethics

Australian Association of Consulting Archaeologists Inc. – Code of Ethics

Możliwość komentowania została wyłączona.